تاریخچه ترکیه

ترک‌های اولیه در جنوب سیبری زندگی می‌کردند و بعدها به سوی غرب و جنوب مهاجرت کرده و پراکنده شدند. تا قبل از قرن ششم میلادی، این مردم اقوامی بدوی بودند و به صورت پراکنده در آسیای مرکزی زندگی می‌کردند. آنها با اسامی قبیله‌ای خود شناخته می‌شدند. گاه چند قبیله دور هم گرد آمده و مهاجرت می‌کردند و گاه با انتخاب رهبری از میان خود به سرزمین‌های همسایه حمله می‌کردند.

در نیمه اول قرن ششم میلادی، گروهی از این اقوام ترک، از محل‌های خود مهاجرت کرده و با همراهی برخی از قبایل همجوار، امپراطوری را تشکیل دادند که قلمرو آن از مغولستان تا دریای سیاه را در بر می‌گرفت. عنوان ترک برای نخستین بار به وسیله بنیان گذاران این امپراطوری انتخاب شد. آنها خود را «توروک» به معنای قوی خواندند. امروزه «ترک» اصطلاحی است که در معنی وسیع خود به مردمی اطلاق می‌شود که به ویژه به زبان ترکی صحبت می‌کنند. صرف نظر از برخی استثناها، مردم ترک‌زبان بیشتر در محدوده آسیا زندگی می‌کنند و مهم‌ترین پیوند فرهنگی آنها، جدا از تاریخ، زبان ترکی و دین اسلام است.

طبق نظر باستان‌شناسان، نخستین قوم بزرگی که در آناتولی زندگی می‌کرد، قوم هیتایت (Hittite) بوده است که در فاصله دو هزار تا هزاروصد سال قبل از میلاد می‌زیستند. ترک‌ها اغلب تمایل دارند که گذشته و تاریخ خود را به این قوم متصل کنند؛ به همین دلیل آتاتورک با دیدگاه ناسیونالیستی خود اعلام می‌کند: «من ترک هستم و نژاد و زبان من بزرگ است.»

ترکیه همچنین خاستگاه تمدن‌ها و ادیان مختلف بوده است. شواهد نشان می‌دهد که بسیاری از پیامبران بزرگ الهی در منطقه خاورمیانه مبعوث شده‌اند و زندگی می‌کرده‌اند. از سوی دیگر، سرزمین ترکیه بین تمدن‌های بزرگ تاریخی ایران و یونان و پس از آن روم قرار داشته و از سال ۳۹۵ میلادی استانبول یا قسطنطنیه پایتخت روم شرقی شد. این منطقه با مبعوث شدن پیامبر اسلام دچار تحولات عظیمی شد. در سال ۱۶ هجری‌ قمری سرزمین‌های تحت تسلط امپراتوری ساسانی به مرور توسط مسلمانان فتح شدند، به طوری که مقر حکومت حضرت علی(ع) در شهر کوفه در چند صد کیلومتری جنوب فلات آناتولی قرار گرفت. امپراتوری روم در سال ۱۹۶میلادی بر آناتولی تسلط یافته بود و حدودا در قرن دهم میلادی (در سال ۴۶۳ هجری قمری) ترکان مسلمان سلجوقی به فرماندهی آلپ ارسلان (دومین شاه از سلسله سلجوقیان در ایران) در نبرد ملازگرد، بر امپراتوری روم شرقی غلبه کردند و به مرور بر این سرزمین تسلط یافتند. عثمانی‌ها که از مهاجران آسیای مرکزی بودند، در آغاز از سلجوقیان پیروی می‌کردند و هنگامی که سلجوقیان در سال ۱۹۱۴میلادی منقرض شدند، اعلام استقلال کردند و قلمرو خود را از هر سو توسعه دادند.رهبر قبیله قایی که عثمان‌خان نامیده می‌شد، در سال ۱۳۰۰میلادی حکومتی به نام عثمانی را تاسیس کرد. از آن پس تا حدود ۱۵۰سال بعد حکومت عثمانی بیشتر آناتولی را به تصرف درآورد.

در سال ۱۴۰۲میلادی، امیرتیمور گورکانی (Amir Timur Gurkani) به کشور عثمانی حمله کرد و بایزید اول (Bayezid I)، سلطان عثمانی را اسیر نمود. پس از بازگشت تیمور بین پسران بایزید اول بر سر جانشینی پدر جنگ در گرفت و سرانجام در سال ۱۴۱۳ محمد (Mehmed I) بر برادران دیگرش پیروز شد و به نام سلطان محمد برتخت نشست. در سال ۱۴۵۳، با سقوط قسطنطنیه توسط سلطان محمد دوم تسلط عثمانی بر آناتولی کامل شد و نام آن به اسلامبول یا استانبول به معنی شهر اسلام تغییر کرد. با تصرف استانبول، امپراتوری روم شرقی خاتمه یافت. وی با عنوان سلطان محمد فاتح (Mehmed the Conqueror) بر وسعت امپراتوری عثمانی افزود و بیشتر نواحی بالکان را ضمیمه قلمرو خویش ساخت.

بایزید دوم (Bayezid II) پس از سلطان محمد به جای پدر به سلطنت رسید و مصر ضمیمه امپراتوری عثمانی کرد. جانشینان او طی سال‌ها بعد، الجزایر، مجارستان، مولداوی، سوریه و عراق را نیز ضمیمه امپراتوری عثمانی کردند. سلیم دوم (Selim II) نیز در سال ۱۵۷۱ قبرس را تصرف کرد.

در جنگ‌های طولانی روس و عثمانی که از ۱۷۱۰ تا ۱۷۷۴ ادامه داشت و پس از آن، دولت عثمانی سرزمین‌های پهناوری را در شمال از دست داد. جنگ‌های بالکان هم در اوایل قرن بیستم منجر به از دست دادن تمام سرزمین‌های اروپایی شد و فقط منطقه خاورمیانه برای ترکیه باقی ماند.

بین ترکان عثمانی و حکومت‌های صفوی، افشار و قاجار در ایران بیش از ۱۱ جنگ طی سیصدسال انجام شد که اولین آنها، جنگ چالدران در سال ۱۴۷۲ بین شاه اسماعیل اول و سلطان سلیم یکم و آخرین آن بین فتحعلی شاه و سلطان محمود دوم در سال ۱۸۲۳ میلادی بود و نتیجه نهایی مرزهای امروزی دو کشور است.

همزمان با نزدیک شدن عثمانی و آلمان، عثمانی در جنگ جهانی اول با آلمان متحد شد. پس از آن روسیه و انگلستان برای تصرف متصرفات عثمانی با یکدیگر همدست شدند و نواحی سوریه، لبنان، بین‌النهرین و عربستان را از عثمانی جدا ساختند. ایتالیا و یونان نیز سرزمین‌های کنونی ترکیه را تصرف کردند و دولت عثمانی را مجبور به عقد قرارداد سوِر(Treaty of Sevres) در سال ۱۹۲۰ کردند. قرارداد سِور سبب شورش ملی‌گرایان ترک به رهبری مصطفی کمال‌پاشا (Mustafa Kemal Pasha) شد و به این ترتیب آخرین سلطان عثمانی در سال۱۹۲۲ از سلطنت خلع گردید.

امپراتوری عثمانی دولتی اسلامی بود که سرزمین‌های وسیعی را زیر سلطه داشت. دولت‌های غربی حریف عثمانی نبودند و به همین دلیل پس از شکست عثمانی در جنگ جهانی اول، کشورهای غربی، امپراتوری عثمانی را به دولت‌های بسیار کوچک تجزیه کردند و برای هر یک پادشاه و امیری قرار دادند. این سلسله با عمر ۷۰۰ساله خود، طولانی‌ترین حکومت در سرزمین‌های اسلامی را داشت که پس از شکست در جنگ جهانی اول و تقسیم مناطق حکومتش، عملا پایان یافت.

در اکتبر ۱۹۲۳ جمهوری ترکیه رسما اعلام موجودیت کرد و مصطفی کمال پاشا که آتاتورک یا پدر ملت ترک لقب گرفته بود به ریاست جمهوری رسید. آتاتورک ۱۴سال بر ترکیه حکومت کرد و سرانجام در سال ۱۹۳۸ درگذشت.

ترکیه در جنگ جهانی دوم، نخست، بی‌طرفی پیشه کرد ولی در سال ۱۹۴۵ رسما به آلمان و ژاپن اعلان حنگ داد و در پایان جنگ روابط میان ترکیه و شوروی بر سر تنگه بسفر و داردانل به شدت تیره شد.

در سال ۱۹۷۴ قسمتی از قبرس که ترک نشین بود به وسیله ارتش ترکیه اشغال شد و روابط میان ترکیه و واشنگتن به طور موقت تیره شد. نابسامانی‌های سیاسی، بحران‌های اقتصادی و رسوایی‌های مالی از ویژگی‌های سیاسی و اجتماعی ترکیه در دهه‌های اخیر بوده است. در سال ۱۹۸۰ تیمسار کنان اِورِن(Kenan Evren) دست به کودتا زد و دولت سلیمان دمیرل(Suleyman Demirel) را سرنگون کرد. در انتخابات مارس ۱۹۸۹ تورگوت اوزال(Turgut Ozal) به عنوان نخستین رئیس‌جمهور غیر نظامی، پس از چند دهه انتخاب شد.

نیروی هوایی ترکیه در سال۱۹۹۴ نواحی کردنشین عراق را بمباران کرد. در سپتامبر ۱۹۹۷ حدود بیست هزار سرباز مسلح ترک همراه با ده‌ها تانک از مرز عراق گذشتند و به بهانه نابود کردن پایگاه‌های حزب کارگران کردستان به نواحی شمالی عراق وارد شدند.

عبدالله اوجالان(Abdullah Ocalan)، رهبر کردهای استقلال طلب ترکیه، پس از پیروزی حزب دموکراتیک چپ، توسط عوامل اطلاعاتی این کشور در کنیا دستگیر و به زندان انداخته شد تا به اتهام خیانت به وطن محاکمه شود. حکم اعدام او در اواخر سال ۱۹۹۹ به تایید رسید، اما در ژانویه سال ۲۰۰۰، برای مدت نامعلومی به حالت تعلیق درآمد. در این سال احمد نجدت‌ سزر(Ahmet Necdet Sezer) از طرف مجلس، برای هفت سال به عنوان رئیس جمهور برگزیده شد.

حزب عدالت و توسعه(Conservative Justice and Development Party)(Ak Party) به رهبری رجب طیب اردوغان(Recep Tyyip Erdogan) در سال ۲۰۰۳، در انتخابات پیروز و وی نخست‌وزیر ترکیه شد. عبدالله گل(Abdullah Gul) کاندیدای این حزب در سال ۲۰۰۷ در انتخابات پیروز و رئیس جمهور شد. با حاکم شدن این حزب به مرور از نفوذ و دخالت نظامیان در کشور کاسته شد؛ به طوری که در سال ۲۰۱۱موفق شدند، فرماندهان نظامی سنتی را بازنشسته و بر کنار و نیروهای جدید را منسوب کنند. در چند سال اخیر ترکیه توانسته است با توسعه همه جانبه سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی نقش مهمی در منطقه بازی کند و جایگاه خود را در جهان ارتقا دهد.