قسمتی از نظام آبی تاریخی شوشتر مجموعه آبشارها و آسیاب‌های آبی شوشتر هستند. این مجموعه دارای 15 اثر دیگر در نشست سالانه کمیته میراث جهانی یونسکو در بیست و شش ژوئن ۲۰۰۹ (۵ تیرماه ۱۳۸۸) در شهر سویل اسپانیا، با احراز معیارهای ۱، ۲ و ۵، با عنوان نظام آبی تاریخی شوشتر به شکل یکجا به عنوان دهمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو با شماره ۱۳۱۵ ثبت شده اند. این مجموعه در کنار پل بند گرگر و در مسیر رودخانه دست کند گرگر درست شده است. همین طور این اثر با اسم مجموعه تاریخی آبشارهای شوشتر در تاریخ ۱۷ آذر ۱۳۷۷ با شماره ی ثبت ۲۱۸۰ برای یکی از آثار ملی ایران به ثبت گردیده است.
اجزای مجموعه آبشارها و آسیاب های آبی شوشتر
در این مجموعه باستانی میزان قابل توجهی آسیاب آبی قرار دارد و نمونه بزرگی از نیروی آب برای چرخاندن آسیاب‌ها را می‌توان در آن دید. اجزای این مجموعه به شرح پایین است:
- پل بند گرگر
- تونل بلیتی
- تونل دهانه شهر
- تونل 3 کوره
- آسیاب ها
- پلکان‌های مجموعه آسیاب ها
- ساباط های مجموعه آسیاب ها
- تأسیسات جدید مجموعه آسیاب ها
- پل دوپلون
- سیکا
- چهارطاقی
آبشارهاي شوشتر(سيکاها) شوشتر در استان خوزستان قرار دارد. سازه‌های آبی شوشتر در زمان ساسانیان، برای استفاده از نیروی آب به عنوان محرک آسیاب های صنعتی درست شده است. در این مجموعه، ساختمان آسیاب‌ها، آبشارها، کانال‌ها و تونل‌های بزرگ هدایت آب و سیکا که محلی برای استراحت و تفریح می باشد قابل توجه و جالب هستند.
در جنوب پل بند گرگر و خيابان شريعتي محوطه آبشارهاي شوشتر قرار دارد. دقيقا معلوم نيست كه اين محوطه در چه دورانی ساخته شده است اما شواهد نشان مي دهد كه ممکن است در دوره ساساني، به خصوص در زمان سلطنت شاپور اول ساخته شده است. بر اساس نوشته كتاب تذكره شوشتر، در دوران اردشير بابكان (بنيان گذار سلسله ساساني) به دلیل اينكه آب را به شرق و جنوب شوشتر رسانده و كشاورزي منطقه را رونق دهند، ساخت رود گرگر شروع و تا سلطنت شاپور،فرزند اردشير، ادامه پیدا کرده است.
بر روي اين نهر، پل بند گرگر درست شده است، كه نه تنها از طغيان آب هاي اضافي جلوگيري می کند، بلكه شهر شوشتر را با شرق آن ( مسجد سليمان و اهواز) مرتبط می کرد. به شکلی كه در گذشته نزديك اين پل بند، دروازه گرگر قرار داشت.
داخل محوطه آبشارها، تقریباً ۴۰ آسياب قرار داشت كه اين آسياب ها در قسمت شمالي، شرقي و غربي قرار گرفته بودند. از آسياب ها براي درست کردن آرد استفاده مي شد. با گذشت زمان بر اثر حوادث طبيعي (سيل و زلزله) و عوامل انساني بعضی از اين آسياب ها رو به تخريب نهادند. در حال حاضر آسياب رضا گلاب به وسیله ی پايگاه ميراث فرهنگي سازه هاي آبي تاريخي شوشتر، مرمت و در حال کار است.
در این مجموعه عظیم، آبشارها، ساختمان آسیاب‌ها، کانال‌ها و تونل‌های بزرگ هدایت آب و سیکا که محلی برای استراحت و تفریح می باشد قابل توجه و جالب می باشند. در بخش آخری ضلع غربی این مجموعه، سیکا می باشد که دسترسی به محیط داخل آن از طریق چند پله دستکند امکان پذیر است. داخل این محیط یک حوض هشت ضلعی با کانال‌های کوچک دیده می شود. آب این حوض به وسیله ی یک جوی که از دیواره سیکا بیرون می آید تأمین و توسط 2 کانال کوچک به داخل رودخانه هدایت می‌شود. این مجموعه جزئی از کانال‌های آبرسانی به آسیاب‌ها بوده که بعدها در زمان قاجار و در زمان حکومت محتشم سدی در این مکان زده شده و در این مکان آب از یک بخش داخل و وارد یک هشت ضلعی گود شده و بعد از این هشت ضلعی وارد 2 کانال و از آن جا وارد رودخانه می‌شود. درباره معنای «سیکا» نظرات گروناگونی گفته شده است. لغت نامه دهخدا سیکا را نوعی مرغابی یا نوعی درخت و قومی از هندوان دارای مهب وشنو که شعبه‌ای از آیین بودائیست معرفی می‌کند.
مجموعه آبشارها، آسیاب‌های شوشتر (در مسیر رودخانه گرگر) که خود از شاهکارهای فنی و مهندسی اعصار کهن می باشد، قرار گرفته است. رود گرگر کاملاً به شکل دستکند است و احداث آن را به اردشیر بابکان، شاهنشاه ساسانی نسبت داده‌اند. در سفرنامه مادام ژان دیولافوآ باستان‌شناس نامدار فرانسوی از این محوطه برای بزرگ‌ترین مجموعه صنعتی قبل از انقلاب صنعتی یاد شده است. این محوطه مجموعه‌ای از تونل‌ها، سد، کانال‌های فرعی و آسیاب‌های آبی می باشد که به شکل یک مجموعه صنعتی- اقتصادی است و جزئی از مجموعه بزرگ (سازه‌های آبی شوشتر) است که در کتب تاریخی به طور مداوم به آن اشاره گردیده است. اساس کار مجموعه به این شکل می باشد که سد گرگر مسیر رودخانه را مسدود کرده و سطح آب را برای آبگیری ۳ تونل حفر شده در تخته سنگ بالا می‌آورد. تونل‌های 3 گانه، آب را به مجموعه هدایت می‌کنند و به کانال‌های زیادی تقسیم می گردند که بعد از گرداندن چرخ آسیاب‌ها، آب به شکل آبشارهایی به محوطه‌ای حوضچه مانند سرازیر می گردد.
یکی از خصوصیات خیلی بارز مجموعه آسیاب‌ها و آبشارها مجاورت آن با بافت تاریخی شهر شوشتر می باشد. این محوطه علاوه بر استفاده‌های صنعتی، در روز های کم آبی هم، آب لازم ساکنین را تأمین می کند. یک ویژگی خیلی زیبا و خاص بصری هم که در این مجموعه وجود دارد و جلوه‌ای خاص به آن می‌بخشد این است که آب حاصل از پساب آسیاب‌ها به شکل آبشارهای مصنوعی زیبا به محوطه‌ای حوضچه مانند می‌ریزد که منظره‌ای دل‌انگیز و چشم‌نواز را در مقابل دیدگان هر بیننده بوجود می‌آورد. همین طور در محوطه پشت بند که محل آبگیری ۳ تونل معروف (سه کوره)، (دهانه شهر) و (بلیتی) می باشد هم چشم انداز زیبایی دیده می شود. تونل‌های 3 گانه در پشت (پل بند گرگر)، وظیفه منتقل کردن حجم معینی از آب را برای به حرکت درآوردن پره‌های آسیاب برعهده داشته‌اند. مجموعه آسیاب‌ها و آبشارهای شوشتر با در نظر داشتن زمان ساخت از شاهکارهای فنی و مهندسی در دنیا به حساب می آید. این شاهکار مهندسی هم در ایران و هم در دنیا بی‌نظیر است.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگو شرکت کنید؟نظری بدهید!